Pachomiana Latina

Czytelnik może sobie postawić pytanie, dlaczego postanowiono wydać polski przekład utworów nazywanych powszechnie Pachomiana latina. Utwór ten powstał w 404 roku na prośbę mnichów pochodzenia łacińskiego, którzy przebywali w pachomiańskim klasztorze Metanoia w Aleksandrii. Chcieli oni zapoznać się dokładnie z prawodawstwem pachomiańskim. Św. Hieronim przełożył go na podstawie tekstu greckiego, który stanowił przekład oryginału koptyjskiego. Jeżeli każdy przekład traci na tłumaczeniu, a w przypadku naszego tekstu nie tylko jest to podwójny przekład, ponadto znamy dość dobrze metodę przekładu św. Hieronima, często subiektywną, rodzi się pytanie, dlaczego ten właśnie tekst wybrano z wielkiego dossier tekstów pachomiańskich.

Pierwszym i to bynajmniej nie bagatelnym powodem był fakt, że teksty te istniały już w przekładzie polskim, częściowo opublikowane, częściowo nie: Reguły ukazały się w 26 tomie PSP, Księga Horsiesiego została przełożona na polski przez ks. mgra W. Miliszkiewicza, jako praca magisterska na Papieskim Wydziale Teologicznym w Warszawie, ponadto poczyniono już pewne kroki do przekładu pozostałych tekstów. Zdecydowaliśmy się więc na ich wydanie, bo na przekład innych tekstów greckich, koptyjskich i arabskich dotyczących św. Pachomiusza i monastycyzmu pachomiańskiego trzeba będzie prawdopodobnie jeszcze długo czekać.

Teksty oczywiście należało poprawić. Reguły św. Pachomiusza i Księgę Horsiesiego, przełożone na podstawie tekstu A. Boona, należało porównać z wydaniem H. Bachta opatrzonym monumentalnym komentarzem. Jeśli chodzi o Reguły, kontrola ta była tym bardziej potrzebna, że przekładu dokonano przed laty na podstawie niewyraźnych fotografii wydania Boona, jako że tom Boona był wtedy w Polsce niedostępny (pamiętajmy, że było to w latach 70-tych!) i, jak się okazało, zawierał szereg błędów. Ponadto nowe przekłady i komentarze sprawiły, że w niektórych miejscach należało inaczej rozumieć tekst. Chciałbym tu zwrócić szczególną uwagę na trzytomowy zbiór dokumentów pachomiańskich w przekładzie angielskim A. Veilleux OCist, któremu dziękuję za przysłanie mi tego dzieła. Prof. H. Bacht SJ z Frankfurtu przesłał mi przed śmiercią swój komentarz do reguł, a włoskie przekłady zbioru tekstów pachomiańskich wydanych przez Communità z Bose i Reguł F. Carcione były bardzo pomocne w opracowywaniu niniejszego tomu.

Ale obok tego powodu czysto pragmatycznego był inny, naukowy, o wiele ważniejszy. Reguły św. Pachomiusza stanowią pierwsze chrześcijańskie prawodawstwo zakonne, które wywarło bardzo wielki wpływ na kulturę monastyczną zachodnią, co widać wyraźnie z tablicy zestawionej przez A. de Vogüé OSB i pracy Ch. de Clercqa. Jest ono ważne nie tylko dla poznania monastycyzmu egipskiego, ale również i zachodniego, i cokolwiek byśmy myśleli o przekładzie św. Hieronima, bez wątpienia wywarł on wielki wpływ na tworzenie się terminologii monastycznej Zachodu.

Inne jest znaczenie Księgi Horsiesiego. Tekst ten jest nie tylko ważny dla poznania duchowości pachomiańskiej, ale również pokazuje sposób korzystania z Biblii i to nie tylko w środowisku monastycznym – tekst ten jest bowiem centonem tekstów biblijnych, które chrześcijanie starożytni, a szczególnie mnisi, często znali na pamięć. Biblia bowiem stanowiła centrum życia chrześcijańskiego, a dla mnichów była prawdziwą regułą życia. Dodajmy, że i ten tekst był bardzo popularny i czytany na Zachodzie, a ponadto doskonale uzupełnia on swoim charakterem duchowym prawodawcze teksty Reguł / ks. prof. Marek Starowieyski